وقف و برکات مادی و معنوی آن(۱)

✍️ امیر مهدوی
وقف، گره زدن دنیا به آخرت است و با چنین عملی، دنیای فناپذیر صبغه‌ای اخروی پیدا کرده و تا قیامت، خیرات و برکات مادی آن نصیب جامعه و ثواب اخروی آن در نامۀ اعمال واقف ثبت و ضبط می‌شود. به بیان دیگر، وقف یکی از مصادیق بارز باقیات‌الصالحات و شاید مهم‌ترین آن باشد. از گذشته افرادی خیر و متمول بوده‌اند که نگاهشان محدود به دنیا نبوده بلکه آخرت را نیز در نظر داشته و اموالشان را در کارها و راه‌های نیک و شایسته وقف کرده‌اند.

شرایط و کیفیت و کمیت مال وقفی در وقف‌نامه ذکر می‌شود. به بیان دیگر، وقف‌نامه، شناسنامۀ یک وقف است که در آن اطلاعاتی دربارۀ واقف، املاک موقوفه، محل مصارف وقف، ناظران، متولیان و شاهدان وقف ثبت و ضبط شده است.

مال وقف‌شده باید طبق شرایط و ضوابطی که واقف تعیین کرده است جریان یابد. در حدیث وارد شده است که محمدبن‌حسن صفّار طى نامه‏‌اى به امام حسن‌بن‌على(ع) درباره اوقاف و روایاتى که از پدران آن امام در این خصوص رسیده است سؤال کرد. امام با نامه‌‏اى پاسخ داد: وقف‏ها (موقوفات‏) به خواست خداى تعالى بر آن‌گونه که واقفان آنها تعیین کرده‏‌اند جریان مى‌‏پذیرند.

انسان‌های خیراندیش در طول تاریخ همواره در صدد خدمت به مردم و برآورده‌کردن نیازهای قشر کم‌درآمد جامعه بوده‌اند. آنان برای خدمت به مردم با هزینۀ شخصی خویش، اماکنی همچون آب‌انبار، بیمارستان، کاروانسرا، مسجد و حوزه علمیه احداث کرده و آنها را وقف کرده‌اند تا با گذر زمان این اماکن و منافع آن، دست نااهلان نیفتد و جامعه همواره از آنها استفاده مادی و معنوی ببرد.

■ آثار و برکات وقف

وقف و موقوفات دارای برکات و آثار مادی و معنوی است که به برخی از آنها‌ اشاره می‌شود:

۱. کاهش فقر در جامعه با عمل کردن به وقف

ایمان مؤمنان ،یک‌بُعدى نیست و در عبادتهاى شبانه و دعا و نیایش خلاصه نمى‌‏شود، بلکه از نظر مالى نیز وظیفه الهى خود را انجام و سهمى از مال خود را به محرومان و درماندگان اختصاص مى‌‏دهند؛ چه به‌صورت حقوق واجب چون خمس و زکات و چه به‌صورت ایثار و احسان چون صدقات، مال وقف و موقوفات‏، قرض‌الحسنه و انفاق در امور خیر. مؤمنان کمک مالى به مستمندان را براى خود وظیفه اخلاقى و حقّ لازم مى‏دانند و آن را به مقدار معیّن و با برنامه منظم و با رعایت اصول شرعى، جهت رفاه حال و تأمین آسایش محرومان اختصاص مى‏دهند.

وقف یکی از راهکارهای از بین بردن فقر در جامعه و دلداری دادن فقرا و بینوایان است. وقف از مصادیق بارز کار خیر و از سنت‌هایی است که نفع آن عاید جامعه می‌شود. همواره بزرگان دینی جهت

ریشه‌کن کردن فقر در جامعه و برپائی شعائر دینی، خیران را تشویق به این عمل خداپسندانه کرده و در کتب فقهی نیز فصلی را با عنوان «کتاب الوقف» به آن اختصاص داده‌اند.

برخی از واقفان، هنگام وقف، فقرا و نیازمندان جامعه را مدنظر می‌گیرند و اموال خویش را وقف آنها می‌کنند. ممکن است وقف در قالب پرداخت مستمری به فقرا یا اطعام کردن و تهیه خوراک و پوشاک یا تهیه جهیزیه برای نیازمندان باشد. حتی ممکن است خانه‌ای برای سکونت بی‌سرپناهان وقف شده باشد که برای مدت معینی در اختیار نیازمندان قرار داده شود. بنابراین، می‌توان گفت که وقف در کاهش فقر در جامعه و کاستن از فاصله طبقاتی جوامع نقش دارد.

ادامه دارد…